Cis Henrykowski to niepozorne na pierwszy rzut oka drzewo rosnące przy stodole w miejscowości Henryków Lubański. Choć z pozoru nie wyróżnia się niczym szczególnym, według szacunków ma ponad 1300 lat, co czyni go nie tylko najstarszym drzewem w Polsce, ale również jednym z najstarszych w całej Europie. Do tej niezwykłej rośliny wytyczona została malownicza trasa rowerowa, która prowadzi przez liczne atrakcje przyrodnicze, kulturowe i historyczne. Cała wycieczka liczy około 58 kilometrów i w dużej części biegnie utwardzonymi ścieżkami oraz lokalnymi drogami asfaltowymi, dzięki czemu nadaje się zarówno dla bardziej doświadczonych rowerzystów, jak i rodzin z dziećmi.

Początek trasy – Zgorzelec i jego dziedzictwo kulturowe

Wycieczkę rozpoczynamy na skwerze imienia błogosławionego Jerzego Popiełuszki w Zgorzelcu. Zanim wyruszycie na wycieczkę odwiedźcie pobliski Miejski Dom Kultury, który znajduje się w monumentalnym budynku z monumentalną zieloną kopułą Warto zajrzeć do środka, by podziwiać zachwycające witraże, oryginalne sztukaterie oraz wnętrza, które przywodzą na myśl lata świetności tego miejsca. W ostatnich latach budynek został odrestaurowany, dzięki czemu przywrócono mu jego dany wygląd. Tuż za budynkiem, na zielonym terenie, pomiędzy samym budynkiem MDK i obiektami sportowymi znajduje się replika zegara słonecznego z 1715 roku. Został on postawiony w 2018 roku z inicjatywy lokalnej społeczności – warto sprawdzić czy po ponad 300 latach nadal wskazuje odpowiedni czas.

Zjeżdżając w kierunku doliny Nysy Łużyckiej, wjeżdżamy na teren malowniczego Parku Nadnyskiego. Park ten to doskonała przestrzeń do wypoczynku – wyposażony w ławki, wiaty i elementy małej architektury, oferuje chwilę wytchnienia przed dalszą drogą. Dalej trasa wiedzie przez Przedmieście Nyskie – najstarszą część Zgorzelca, gdzie znajduje się Bulwar Grecki. To miejsce o wyjątkowym znaczeniu historycznym i kulturowym. W latach powojennych osiedliła się tutaj duża liczba greckich uchodźców politycznych, tworząc z tej dzielnicy swoiste centrum greckiej kultury w Polsce. Przez lata można było tu usłyszeć język grecki na ulicach, a lokalne sklepy i kawiarnie oferowały specjały kuchni śródziemnomorskiej.

Zgorzeleckie skarby: Muzeum Łużyckie i Dom Jakuba Böhme

Wędrując dalej, nie sposób pominąć Muzeum Łużyckiego, które prezentuje bogatą historię regionu Łużyc oraz kulturę Serbołużyczan. Wystawy obejmują zarówno eksponaty archeologiczne, jak i elementy tradycyjnego rzemiosła, dokumentujące wielowiekową obecność ludności słowiańskiej na tych terenach. Tuż obok muzeum znajduje się Dom Jakuba Böhme – znanego niemieckiego mistyka i filozofa. W tym skromnym budynku na przełomie XVI i XVII wieku tworzył swoje dzieła ten niezwykły myśliciel, którego wpływ na chrześcijańską teozofię i filozofię mistyczną pozostaje nie do przecenienia. Warto odwiedzić wnętrze domu, gdzie zaaranżowano rekonstrukcję jego izby, przybliżając życie codzienne oraz duchowy świat jednego z najwybitniejszych mieszkańców regionu.

Szlakiem pałaców i kościołów – Łagów i Sławnikowice

Kontynuując podróż trasą rowerową ER-4, docieramy do Łagowa, gdzie znajduje się pięknie odrestaurowany pałac otoczony rozległym parkiem. Jeszcze niedawno niszczejący budynek był w złym stanie technicznym, ale dziś, dzięki staraniom właścicielu przy wsparciu ze środków unijnych, odzyskał dawny blask. Elewacje pałacu lśnią, dach pokrywa nowa dachówka, a wnętrza urządzono w sposób łączący tradycję z nowoczesnością. Warto zatrzymać się tu na krótki spacer po parku lub odwiedzić pobliską kawiarnię.

W Sławnikowicach czeka na nas kolejna atrakcja – gotycki kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa z XIV wieku. Ten zabytkowy obiekt, mimo licznych przebudów, zachował wiele oryginalnych elementów, takich jak ostrołukowe okna, sklepienia krzyżowo-żebrowe i kamienne portale. Przy wejściu znajduje się krzyż pokutny – relikt średniowiecznego prawa zwyczajowego. Krzyże te stawiano w miejscu popełnienia zbrodni, zazwyczaj przez samego sprawcę, jako forma publicznej pokuty i zadośćuczynienia rodzinie ofiary.

Henryków Lubański – zielone serce historii

Zbliżamy się do kulminacyjnego punktu naszej wyprawy – Henrykowa Lubańskiego. To właśnie tu rośnie słynny Cis Henrykowski – pomnik przyrody i niemy świadek ponad tysiącletnich dziejów. Dziś otoczony jest specjalną konstrukcją z zamontowanym systemem utrzymującym wilgoć. Cały ten zabieg przynosi efekty. Pomimo wieku i uszkodzeń drzewo powoli odżywa wypuszczając młode gałązki. Miejmy nadzieję, że niebawem konstrukcja zniknie i drzewo będzie mogło rosnąć samodzielnie. Przy drzewie znajduje się drewniana wiata turystyczna i tablica informacyjna. Jest tu również coś w rodzaju parku honorowych obywateli Henrykowa Lubańskiego. W nawiązaniu do nazwy miejscowości co roku lokalna społeczność uhonorowuje znane osoby noszące imię Henryk bądź Henryka poprzez umieszczenie tabliczki na kamieniach z informacją, kto może czuć się honorowym mieszkańcem tej miejscowości.

Powrót – przez Siekierczyn i Mikułową

W drodze powrotnej trasa prowadzi przez wieś Henryków, gdzie napotkamy kolejne miejsce odpoczynku z wiatami, stołami i stojakami na rowery. Następnie wjeżdżamy do Siekierczyna – dynamicznie rozwijającej się miejscowości, w której znajduje się atrakcyjny teren rekreacyjny. Sztuczny zbiornik wodny otoczony jest ścieżką pieszo-rowerową, a pobliski skatepark, plac zabaw oraz punkt gastronomiczny sprawiają, że miejsce to tętni życiem, szczególnie w cieplejsze dni.

Kolejnym punktem jest Mikułowa, gdzie uwagę przyciąga ogromna rozdzielnia energetyczna – strategiczny węzeł przesyłowy, łączący elektrownię Turów z krajową siecią energetyczną. Choć to obiekt przemysłowy, jego skala robi wrażenie i świadczy o znaczeniu regionu w systemie energetycznym Polski.

Zalew Czerwona Woda – idealne zakończenie wyprawy

Nasza podróż kończy się przy zalewie Czerwona Woda – jednym z ulubionych miejsc wypoczynku mieszkańców Zgorzelca. Zbiornik ten, powstały w latach 60. XX wieku, po modernizacji zyskał nowe życie. Dziś oferuje trasę spacerową, ścieżki rowerowe, miejsca piknikowe, plac zabaw. W planach jest zagospodarowanie wyspy dzięki czemu mieszkańcy Zgorzelca oraz turyści otrzymają nowy punkt rekreacyjny. To idealne miejsce na zakończenie wycieczki po przejechaniu niemal 60 kilometrów.

---

Infrastruktura turystyczna dla rowerzystów zlokalizowana na trasie:

1. Punkt Informacji Turystycznej – Dom Jakuba Böhme
2. Henryków Lubański – wiata turystyczna przy Cisie Henrykowskim
3. Siekierczyn – trasa rowerowa, plac zabaw, miejsce postojowe, zbiornik wodny, skatepark
4. Zbiornik Czerwona Woda – wiaty, miejsca piknikowe, plac zabaw, drogi rowerowe

1.Miejski Dom Kultury, Zegar słoneczny

Zegar słoneczny, datowany na rok 1715, został przeniesiony z nieistniejącego już budynku przy ul. Lubańskiej 4. Właścicielem budynku był Georg Lochmann, który w 1739 roku przeniósł zegar z innej lokalizacji. Budynek, na którym pierwotnie znajdował się zegar, został rozebrany w latach 90. XX wieku, a zegar przez długi czas znajdował się w magazynie. W 2015 roku, z inicjatywy Piotra Gruszczyńskiego, zegar przeszedł gruntowną renowację i został ponownie ustawiony w Parku Błachańca w 2018 roku. Zegar pokazuje czas zimowy, a jego dokładność może się wahać do 15 minut w zależności od pory roku. Jest to cenny element historyczny, który stanowi atrakcję turystyczną Zgorzelca.
Miejski Dom Kultury w Zgorzelcu to główne centrum kulturalne miasta. Budynek, zbudowany w stylu neobarokowym, został w pełni sfinansowany ze składek mieszkańców. Organizowane są tu koncerty, spektakle teatralne, wystawy i warsztaty dla wszystkich grup wiekowych. MDK jest także miejscem spotkań lokalnych stowarzyszeń artystycznych, które wspierają rozwój kultury w Zgorzelcu.

2.Muzeum Łużyckie

Muzeum Łużyckie w Zgorzelcu to instytucja kulturalna, która została otwarta w 2007 roku. Inicjatorem jej powstania było Polskie Stowarzyszenie Euroopera, Muzeum koncentruje się na prezentacji historii, kultury i codziennego życia mieszkańców polskiej części Górnych Łużyc. Jedną z głównych atrakcji jest stała wystawa „Krajobrazy codzienności. Z dziejów wsi łużyckiej”, która odtwarza wnętrze tradycyjnej chaty łużyckiej z XVIII–XIX wieku. Wystawa zawiera m.in. fragment ściany domu o konstrukcji przysłupowej oraz oryginalne meble i przedmioty codziennego użytku.Muzeum regularnie organizuje wydarzenia edukacyjne i kulturalne, takie jak Pikniki Archeologiczne, podczas których uczestnicy mogą poznać dawne techniki rzemieślnicze, np. barwienie tkanin czy wyrób obuwia.

3.Dom Jakuba Böhme

Jakub Böhme, znany filozof, urodził się w Starym Zawidowie, a mieszkał w dzisiejszym Zgorzelcu. Jego dom, obecnie pełniący funkcję punktu informacji turystycznej, jest ważnym zabytkiem związanym z jego życiem i twórczością.

4.Przedmieście Nyskie

Przedmieście Nyskie – najstarsza dzielnica Zgorzelca, gdzie znajduje się Bulwar Grecki. Nazwa bulwaru wywodzi się od największej mniejszości narodowej, która zamieszkuje Zgorzelec. Na placu pocztowym możemy podziwiać odrestaurowany słup poczty saskiej.

5.Pałac w Łagowie

Pałac w Łagowie to jedna z najcenniejszych rezydencji w regionie, której historia sięga początku XIV wieku. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z tego właśnie okresu, a przez stulecia majątek należał do wielu znamienitych rodów, m.in. rycerskiej rodziny von Penzig, von Salza, Matthiasa Axta, czy Georga Emmericha – burmistrza Görlitz w 1481 roku. Obecny pałac powstał w 1581 roku z inicjatywy Michała Endera von Serch oraz jego żony Elisabeth Hoffmann. To właśnie z tego czasu pochodzi renesansowy trzon budowli, który zachował się do dziś w jej architekturze. W kolejnych stuleciach pałac był świadkiem ważnych wydarzeń historycznych – w 1620 roku rezydował tu Johann Georg von Brandenburg, a podczas wojny trzydziestoletniej, od 30 października do 4 listopada 1633 roku, swoją kwaterę główną miał tu sam Albrecht von Wallenstein. Gościem pałacu był także książę saksoński Johann Georg II, który odwiedził Łagów w 1680 roku. W 1782 roku, dzięki przebudowie z inicjatywy Christiny Frederiki Geissler, pałac uzyskał swój obecny, bardziej klasycystyczny wygląd. Z tego okresu pochodzi m.in. ozdobny portal z pilastrami we wschodnim ryzalicie, w którym wciąż znajduje się tablica fundacyjna z 1581 roku oraz kartusz herbowy rodzin Ender von Serch i Hoffmannów. Pałac pozostał w rękach rodziny Geissler aż do przełomu XIX i XX wieku. Po latach zapomnienia, w 2014 roku pałac przeszedł kompleksowy remont i rewitalizację, dzięki czemu przywrócono mu dawny blask. Prace objęły zarówno główny budynek, jak i przyległe zabudowania folwarczne.

6.Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Sławnikowicach

Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Sławnikowicach to zabytkowa świątynia o bogatej historii, sięgającej XIV wieku. Pierwsze wzmianki o kościele pochodzą z 1346 roku, choć jego budowa rozpoczęła się około 1300 roku. W XVI wieku został gruntownie przebudowany, prawdopodobnie z wykorzystaniem elementów wcześniejszej konstrukcji. Kościół jest skromną, bezwieżową budowlą barokową z prostokątną nawą i prezbiterium, nakrytą dwuspadowym dachem z ośmioboczną sygnaturką. Północną ścianę kościoła zdobi epitafium ku czci Doroty Sophii Eleonory von Tschirnhaus. Ród Tschirnhaus dla wielu może być nie znany lecz warto wspomnieć o jednej osobie. Ehrenfried Walther von Tschirnhaus, uczony, filozof, matematyk i przyrodnik, odegrał kluczową rolę w odkryciu europejskiej porcelany – jednego z największych osiągnięć technicznych baroku. To on a nie Johann Friedrich Böttger, który powszechnie uznawany jest za wynalazcę porcelany, jest prawdziwym ojcem europejskiej porcelany. Sam Ehrenfried Walther von Tschirnhaus zamieszkiwał w pałacu leżącym w bezpośrednim sąsiedztwie kościała. Przed bramą prowadzącą na teren kościoła, po jej lewej stronie, umieszczono na murze krzyż pokutny, będący cennym zabytkiem kultury.

7.Cis Henrykowski „Henryk”

W Henrykowie Lubańskim rośnie wyjątkowy pomnik przyrody – Cis Henrykowski, nazywany również „Henrykiem”. To najstarsze drzewo w Polsce, którego wiek oszacowano w 1987 roku na około 1250 lat. Należy do gatunku cis pospolity (Taxus baccata) i od 1945 roku, po zmianie granic państwowych, jest uznawany za najstarszy żywy organizm na terenie naszego kraju. Historia drzewa to także historia jego przetrwania. W 1813 roku cis został uszkodzony przez żołnierzy, w 1945 roku trafił go pocisk artyleryjski, a w 1989 poważnie nadwerężył go huragan. Pomimo tych zniszczeń „Henryk” przetrwał, a dzięki staraniom specjalistów jego stan jest systematycznie monitorowany i poprawiany. W latach 90. XX wieku przeprowadzono pierwsze kompleksowe zabiegi konserwacyjne, a w 2016 roku zainicjowano kolejne działania mające na celu wzmocnienie drzewa. Zabezpieczono system korzeniowy przed gryzoniami, zbudowano specjalne rusztowanie podtrzymujące jego potężne konary, a także zainstalowano zraszacze i zamgławiacze, które pomagają drzewu przetrwać coraz bardziej dotkliwe letnie upały. Cis Henrykowski został oficjalnie uznany za pomnik przyrody 6 kwietnia 1992 roku. Dziś stanowi nie tylko wyjątkowy obiekt botaniczny, ale także żywy symbol ciągłości natury i historii.

8.Wiaty przy kościele w Henrykowie

Przy kościele w Henrykowie znajdują się wiaty wypoczynkowe oraz muszla koncertowa, które są wykorzystywane podczas wydarzeń plenerowych.

9.Miejsce postojowe w Siekierczynie

Siekierczyn oferuje miejsce postojowe z ławkami i placem zabaw, idealne dla turystów pieszych i rowerowych.

10.Zalew Czerwona Woda w Zgorzelcu

Zalew Czerwona Woda w Zgorzelcu to sztuczny zbiornik wodny utworzony na rzece Czerwona Woda. Powstał w latach 70. XX wieku jako ośrodek rekreacyjny dla pracowników Elektrowni Turów oraz mieszkańców Zgorzelca. W latach 80. i 90. zalew cieszył się dużą popularnością jako miejsce rekreacji. Jednak z czasem kąpielisko podupadło, a w wyniku pogorszenia jakości wody zostało zamknięte.
W ostatnich latach Zalew Czerwona Woda przeszedł intensywną rewitalizację w ramach projektu „Przygoda z Nysą – zagospodarowanie turystyczne pogranicza polsko-niemieckiego”. Dzięki dofinansowaniu z Programu Współpracy Interreg Polska – Saksonia 2014–2020 kompleks zyskał nowe oblicze. Wokół zbiornika powstało blisko 2 km ścieżek dodatkowo zainstalowano drewniane kładki nad rzeką, urządzenia do ćwiczeń oraz punkt widokowy.